Podstawowe błędy typograficzne ~ Okiem Edytora

W poprzednim wpisie przedstawiłam Wam w skrócie pojęcie typografii i jej celów, a dzisiaj omówię siedem podstawowych błędów typograficznych, które w publikacjach wydawniczych pojawiają się bardzo rzadko, natomiast są dość częste w pracach dyplomowych, przez co tekst jest po prostu niechlujny i źle widziany.

Podstawowe błędy typograficzne to takie, które dość łatwo zauważyć. Jednym z nich jest bękart, czyli ostatni wers akapitu umieszczony na następnym łamie. Zaś szewc to pierwszy wers akapitu umieszczony na poprzednim łamie, podczas gdy cała reszta znajduje się na następnym.

O ile większość najnowszych programów do edycji tekstów (a przynajmniej taką opcję ma Microsoft Office Word 2016) wszystkie powyższe błędy usuwają automatycznie, to gorzej jest z wiszącymi spójnikami, czyli zaimkami typu „i”, „a”, „o”, „w” itd., których nie przeniesiono do następnego wersu. Z nimi można walczyć jedynie za pomocą twardej spacji, przy czym może ona niekiedy spowodować albo zbyt ciasne albo zdecydowanie za luźne wersy i prowadzić do powstania kanalików (lub rynien), tzn. takiego ułożenia wyrazów, w którym odstępy między wyrazowe tworzą swego rodzaju korytarze. Dlatego, żeby uniknąć zbyt dużych różnic między odstępami, wprowadza się podział wyrazów, który nie dość, że trzeba przypilnować, to jeszcze może stworzyć wdowy i szczecinki.

Wdowa to bardzo krótki wyraz lub jego przeniesiona część znajdująca się na początku ostatniego wiersza akapitu bądź łamu. Przyjmuje się, że wdowa jest mniejsza niż wcięcie akapitowe. Natomiast szczecinka powstaje, gdy podział wyrazów przebiega więcej niż trzy razy pod rząd.

Choć wyżej wymienione i opisane byki typograficzne praktycznie nie pojawiają się we współczesnych publikacjach, dzięki komputeryzacji procesu wydawniczego, to jednak istnieje błąd, który jest robiony świadomie.

Zawieszka – bo o niej mowa – wprowadzana jest przez składacza tak, że na jednej rozkładówce (sąsiadujące ze sobą strony) jest ta sama liczba wersów, lecz na innej jest większa najczęściej o jeden. Jednak kłamstwo może szybko wyjść na jaw, szczególnie gdy doświadczony redaktor weźmie obustronnie wydrukowaną rozkładówkę pod światło lub sprawdzi odstęp między paginą martwą (na dole strony) a ostatnim wersem. Trzeba pamiętać, że tego błędu czasami nie da się nie wprowadzić, jeśli chcemy uniknąć bękartów czy szewców.

To tyle, jeśli chodzi o podstawowe błędy typograficzne. Na końcu postu jest dostępny skrót tego, co starałam się, jak najlepiej Wam wytłumaczyć, oraz kilka ilustracji i zdjęć z zaznaczonymi typobykami.

W skrócie:

Bękart to ostatni wers akapitu umieszczony na następnym łamie.

Szewc to pierwszy wers akapitu umieszczony na poprzednim łamie, podczas gdy cała reszta znajduje się na następnym.

Wiszący spójnik (sierota) to zaimki typu „i”, „a”, „o”, „w” itd., których nie przeniesiono do następnego wersu.

Kanaliki (rynna) to takie ułożenie wyrazów, w którym odstępy międzywyrazowe tworzą swego rodzaju korytarze.

Szczecinka to zbyt duża liczba (większa niż trzy) podzielonych wyrazów, których podział przebiega pod rząd.

Zawieszka to umyślny zabieg składacza polegający na przeniesieniu ostatniego wiersza na łam następny tak, by na obu stronach rozkładówki była ta sama liczba wersów, ale na innej większa o jeden.