Wywiad – jak zapisać?

Czytając rozmowy z ważnymi lub powszechnie znanymi ludźmi, z pewnością zauważyliście przynajmniej jedną metodę zapisywania wywiadów.

Adam Wolański w swojej książce Edycja tekstów wyróżnia trzy warianty zapisywania wypowiedzi w wywiadach, choć można znaleźć też i czwarty. Owe sposoby są do siebie bardzo podobne: różnią się głównie detalami, ale wszystkie charakteryzuje wytłuszczone pytanie oraz złożona pismem prostym odpowiedź.

Teoretycznie możecie spotkać się z wypowiedzią prowadzącego rozmowę złożoną pismem pochyłym, ale praktyka, jak i Wolański zalecają jednak stosowanie pogrubienia. Warto też wspomnieć, że nie należy łączyć pogrubienia i kursywy, gdyż taki zapis jest sprzeczny z zasadą niedublowania wyróżnień.

Nie bez powodu tylko kwestia pytającego jest pogrubiona. Wypowiedź odpowiadającego zazwyczaj jest dłuższa od pytania i niekoniecznie składa się z jednego wyrazu bądź zdania, a pismo proste jest wygodniejsze dla naszego oka niezależnie od tego, czy dany tekst czytamy na papierze, czytniku czy laptopie.

Wróćmy jednak do samych sposobów. Czym różnią się one od siebie?

Wariant I

Przy komentowaniu treści listów i dzienników wielką pomocą dla edytora mogą być świadkowie opisywanych zdarzeń, ale pamięć bywa zawodna. Czy pan weryfikuje świadectwa osób żyjących?

Staram się pytać o te same kwestie różne osoby, niekiedy przypomina to pracę reportersko-detektywistyczną, co jest bardzo ciekawym aspektem pracy edytora. Lubię spotkania z ludźmi – często badanie jakiegoś kontekstu przeradza się w niezwykle ciekawą przygodę, kiedy inny jest punkt wyjścia, a inny punkt dojścia. Weryfikowanie informacji to jednak rzecz konieczna, ponieważ może się zdarzyć, że ktoś celowo przeinacza fakty: chce ulepszyć swój obraz bądź powiększyć swoją rolę, na przykład twierdząc, że to on podsunął pisarzowi pomysł, który autor później rozwinął. [1]

Jeśli chodzi o ten wariant, to możliwy jest jeszcze zapis z pauzami dialogowymi na początku każdej wypowiedzi. Jednak należy pamiętać, że błędem jest użycie myślnika tylko przed wypowiedziami osoby prowadzącej lub udzielającej wywiadu, co – niestety – widuję dość często nawet w doświadczonych i poważnych gazetach.

Wariant II

AGNIESZKA PAPIESKA: Czy to jest rodzaj cichego współautorstwa?

DARIUSZ PACHOCKI: To pytanie o pychę – bo jakie można mieć uczucia, siedząc nad dwoma nieznanymi utworami Leśmiana i wiedząc, że za chwilę ode mnie będzie zależało, w jakiej postaci czytelnicy będą te utwory w Polsce czytać? Czy to może generować Pychę? O, tak. Edytor powinien jednak się jej pozbyć i spróbować przygotować utwór w takim kształcie, do jakiego zmierza logika tekstu, logika postaci czy retoryka autora […].

A.P.: A jaka jest rola szóstego zmysłu w tej pracy?

D.P.: Już sam „zamysł autorski” jest pojęciem nieuchwytnym, które edytor goni i którego zapewne nigdy nie dogoni, a nie może przecież zapytać autora – jak redaktor współpracujący z żyjącym pisarzem: „Przepraszam, jak to należałoby wydawać?” […] [2].

Ten sposób jest poszerzeniem wariantu pierwszego o inicjały rozmówców powtarzające się do końca tekstu. Ważne jest, aby pytanie prowadzącego włącznie z jego nazwiskiem i inicjałem było pogrubione. Dodatkowo nazwiska rozmówców powinny być złożone kapitalikami (tzw. małe wielkie litery) bądź wersalikami (wielkie litery).

Wariant III

Wielokrotnie spotkam się z zapisem, który stoi na pograniczu dwóch poprzednich sposobów. Od pierwszego różni się tym, że imiona i nazwiska rozmówców występują jedynie przy pierwszym pytaniu i następującej po nim odpowiedzi, po czym w dalszej części wywiadu zostają pominięte, co odróżnia go od drugiego, gdzie inicjały podawane są przy każdej wypowiedzi. Wolański nie podaje tego pośredniego wariantu jako błędnego ani jako poprawnego, ale na stronie Językowe Dylematy znalazłam potwierdzenie, że ten „skrócony” sposób jest poprawny, jeśli wcześniej – w tytule bądź lidzie tekstu – rozmówcy nie zostali przedstawieni [3].

AGNIESZKA PAPIESKA: Czy to jest rodzaj cichego współautorstwa?

DARIUSZ PACHOCKI: To pytanie o pychę – bo jakie można mieć uczucia, siedząc nad dwoma nieznanymi utworami Leśmiana i wiedząc, że za chwilę ode mnie będzie zależało, w jakiej postaci czytelnicy będą te utwory w Polsce czytać? Czy to może generować Pychę? O, tak. Edytor powinien jednak się jej pozbyć i spróbować przygotować utwór w takim kształcie, do jakiego zmierza logika tekstu, logika postaci czy retoryka autora […].

A jaka jest rola szóstego zmysłu w tej pracy?

Już sam „zamysł autorski” jest pojęciem nieuchwytnym, które edytor goni i którego zapewne nigdy nie dogoni, a nie może przecież zapytać autora – jak redaktor współpracujący z żyjącym pisarzem: „Przepraszam, jak to należałoby wydawać?” […] [4].

Wariant IV

Jednak niekiedy zdarza się, że musimy spisać dyskusję, w której bierze udział więcej niż dwie osoby. Co wtedy? W takim wypadku korzystamy z wariantu drugiego, w którym wszystkie kwestie – oprócz pytania prowadzącego rozmowę – rozpoczynają się od inicjałów. W praktyce ten sposób wygląda tak:

Dla władzy kluczowym momentem w przeciąganiu liny było X plenum KC PZPR z przełomu 1988 i 1989 r., kiedy Jaruzelski, Kiszczak, Florian Siwicki i Rakowski grożą dymisją, jeśli w KC nie będzie akceptacji dla rozmów.

ADAM MICHNIK: Gdyby wtedy na plenum odbyło się normalne, demokratyczne głosowanie, czy rozmawiać z „Solidarnością”, czy nie, to z całą pewnością rozmów by nie było.

HELENA ŁUCZYWO: Aparat partyjny miał lepszy instynkt samozachowawczy niż oni.

A.M.: Aparat wiedział, że z tego plenum będzie jechał do swoich zakładów pracy, do swoich organizacji, którym tłumaczył przez osiem lat, że do „Solidarności” żadnego powrotu nie ma, nie będzie i być nie może. Jak miał teraz tłumaczyć, że jednak będzie?

Kilka tygodni po plenum rozpoczynają się obrady. Jak „Solidarność” zbierała siły?

A.M.: Lech wyznaczył kierowniczą grupę: Wielowieyski, Tadeusz, Bronek, Jacek, ja i chyba jeszcze Olek Hall. Mieliśmy być zespołem koordynującym. Tadeusz był przy stoliku związkowym, Bronek przy stoliku politycznym, a przy ekonomicznym Witek Trzeciakowski.

H.Ł.: Nie ulega wątpliwości, że planem było zalegalizowanie „Solidarności” [5].

Opis zachowań niewerbalnych

Niekiedy w wywiadach można natknąć się na opis zachowań niewerbalnych, które umieszcza się w nawiasie i najczęściej składa pismem pochyłym.

Ale czytałam, że kwestionował Pan już porządek szkolny.

No tak. Wie Pani, trudny charakter (śmiech). [6]

Teoretycznie kwestie odpowiadającego na pytania powinny być zamieszczone w jednym akapicie, ale – jak twierdzi Wolański – jeśli odpowiedź jest długa, można podzielić ją na akapity.

Przy wywiadach wypada wspomnieć, jak podstawowe błędy typograficzne mają się do ich zapisu. Krótkie pytanie może kończyć łam, ale nie należy pozostawiać go w całości na końcu łamu, jeśli odpowiedź znajduje się na następnym. Praktyka pokazuje, że niewiele czasopism, szczególnie gazet codziennych, które mają więcej niż dwie kolumny, przestrzega zasad typograficznych. Dlatego w wywiadach umieszczanych w papierze możemy natknąć się np. na szczecinki.

To wszystko w kwestii zapisu wywiadów. Który z powyższych sposobów zapisywania wywiadów najbardziej Wam odpowiada? A może spotkaliście się z jakimś rażącym naruszeniem tych norm?

PRZYPISY:

[1] Literatura wymaga wysiłku, rozm. A. Papieska [w:] „Nowe Książki” 2018, nr 1, s. 7.

[2] Ibidem, s. 9.

[3] P. Pomianek, Wywiad w prasie i w internecie. Jak składać? [w:] „Językowe Dylematy”, http://www.jezykowedylematy.pl/2013/05/wywiad-w-prasie-i-internecie-jak-skladac/, [dostęp: 11.02.2019].

[4] Literatura wymaga wysiłku, rozm. A. Papieska [w:] „Nowe Książki” 2018, nr 1, s. 9.

[5] Adam Michnik i Helena Łuczywo: Nasz stół, rozm. P. Smoleński [w:] „Gazeta Wyborcza”, http://wyborcza.pl/1,76842,6245203,Adam_Michnik_i_Helena_Luczywo__Nasz_stol.html [dostęp: 11.02.2019].

[6] „Jedni mnie nie lubią, drudzy nienawidzą. Tak powinno być”. Adam Michnik kończy 70 lat, rozm. A. Kwaśniewska [w:] „Viva!”, http://viva.pl/ludzie/wywiady-vivy/adam-michnik-wiek-ile-lat-ma-naczelny-gazety-wyborczej-24222-r3/ [dostęp: 11.02.2019].

BIBLIOGRAFIA:

A. Wolański, Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, Warszawa 2008.

P. Pomianek, Wywiad w prasie i w internecie. Jak składać? [w:] „Językowe Dylematy”, http://www.jezykowedylematy.pl/2013/05/wywiad-w-prasie-i-internecie-jak-skladac/, [dostęp: 11.02.2019].

Fot. Katarzyna Płońska