Czytając rozmowy z ważnymi lub
powszechnie znanymi ludźmi, z pewnością zauważyliście przynajmniej jedną metodę
zapisywania wywiadów.
Adam Wolański w swojej książce Edycja tekstów wyróżnia trzy warianty zapisywania wypowiedzi w wywiadach,
choć można znaleźć też i czwarty. Owe sposoby są do siebie bardzo podobne: różnią
się głównie detalami, ale wszystkie charakteryzuje wytłuszczone pytanie oraz
złożona pismem prostym odpowiedź.
Teoretycznie możecie spotkać się z wypowiedzią
prowadzącego rozmowę złożoną pismem pochyłym, ale praktyka, jak i Wolański
zalecają jednak stosowanie pogrubienia. Warto też wspomnieć, że nie należy
łączyć pogrubienia i kursywy, gdyż taki zapis jest sprzeczny z zasadą
niedublowania wyróżnień.
Nie bez powodu tylko kwestia pytającego jest pogrubiona. Wypowiedź
odpowiadającego zazwyczaj jest dłuższa od pytania i niekoniecznie składa się z
jednego wyrazu bądź zdania, a pismo proste jest wygodniejsze dla naszego oka
niezależnie od tego, czy dany tekst czytamy na papierze, czytniku czy laptopie.
Wróćmy jednak do samych sposobów. Czym różnią się one od
siebie?
Wariant I
Przy komentowaniu
treści listów i dzienników wielką pomocą dla edytora mogą być świadkowie
opisywanych zdarzeń, ale pamięć bywa zawodna. Czy pan weryfikuje świadectwa
osób żyjących?
Staram się pytać o te same kwestie różne osoby, niekiedy
przypomina to pracę reportersko-detektywistyczną, co jest bardzo ciekawym
aspektem pracy edytora. Lubię spotkania z ludźmi – często badanie jakiegoś
kontekstu przeradza się w niezwykle ciekawą przygodę, kiedy inny jest punkt
wyjścia, a inny punkt dojścia. Weryfikowanie informacji to jednak rzecz
konieczna, ponieważ może się zdarzyć, że ktoś celowo przeinacza fakty: chce
ulepszyć swój obraz bądź powiększyć swoją rolę, na przykład twierdząc, że to on
podsunął pisarzowi pomysł, który autor później rozwinął. [1]
Jeśli chodzi o ten wariant, to możliwy jest jeszcze zapis
z pauzami dialogowymi na początku każdej wypowiedzi. Jednak należy pamiętać, że
błędem jest użycie myślnika tylko przed wypowiedziami osoby prowadzącej lub
udzielającej wywiadu, co – niestety – widuję dość często nawet w doświadczonych
i poważnych gazetach.
Wariant II
AGNIESZKA PAPIESKA: Czy to jest rodzaj cichego współautorstwa?
DARIUSZ PACHOCKI: To pytanie
o pychę – bo jakie można mieć uczucia, siedząc nad dwoma nieznanymi utworami
Leśmiana i wiedząc, że za chwilę ode mnie będzie zależało, w jakiej postaci
czytelnicy będą te utwory w Polsce czytać? Czy to może generować Pychę? O, tak.
Edytor powinien jednak się jej pozbyć i spróbować przygotować utwór w takim
kształcie, do jakiego zmierza logika tekstu, logika postaci czy retoryka autora
[…].
A.P.: A jaka
jest rola szóstego zmysłu w tej pracy?
D.P.: Już sam „zamysł autorski” jest pojęciem
nieuchwytnym, które edytor goni i którego zapewne nigdy nie dogoni, a nie może
przecież zapytać autora – jak redaktor współpracujący z żyjącym pisarzem:
„Przepraszam, jak to należałoby wydawać?” […] [2].
Ten sposób jest poszerzeniem wariantu pierwszego o
inicjały rozmówców powtarzające się do końca tekstu. Ważne jest, aby pytanie
prowadzącego włącznie z jego nazwiskiem i inicjałem było pogrubione. Dodatkowo
nazwiska rozmówców powinny być złożone kapitalikami (tzw. małe wielkie litery)
bądź wersalikami (wielkie litery).
Wariant III
Wielokrotnie spotkam się z zapisem, który stoi na
pograniczu dwóch poprzednich sposobów. Od pierwszego różni się tym, że imiona i
nazwiska rozmówców występują jedynie przy pierwszym pytaniu i następującej po
nim odpowiedzi, po czym w dalszej części wywiadu zostają pominięte, co odróżnia
go od drugiego, gdzie inicjały podawane są przy każdej wypowiedzi. Wolański nie
podaje tego pośredniego wariantu jako błędnego ani jako poprawnego, ale na
stronie Językowe Dylematy znalazłam potwierdzenie, że ten „skrócony” sposób
jest poprawny, jeśli wcześniej – w tytule bądź lidzie tekstu – rozmówcy nie
zostali przedstawieni [3].
AGNIESZKA PAPIESKA: Czy to jest rodzaj cichego współautorstwa?
DARIUSZ PACHOCKI: To pytanie
o pychę – bo jakie można mieć uczucia, siedząc nad dwoma nieznanymi utworami
Leśmiana i wiedząc, że za chwilę ode mnie będzie zależało, w jakiej postaci
czytelnicy będą te utwory w Polsce czytać? Czy to może generować Pychę? O, tak.
Edytor powinien jednak się jej pozbyć i spróbować przygotować utwór w takim
kształcie, do jakiego zmierza logika tekstu, logika postaci czy retoryka autora
[…].
A jaka jest
rola szóstego zmysłu w tej pracy?
Już sam „zamysł autorski” jest pojęciem nieuchwytnym,
które edytor goni i którego zapewne nigdy nie dogoni, a nie może przecież
zapytać autora – jak redaktor współpracujący z żyjącym pisarzem: „Przepraszam,
jak to należałoby wydawać?” […] [4].
Wariant IV
Jednak niekiedy zdarza się, że musimy spisać dyskusję, w
której bierze udział więcej niż dwie osoby. Co wtedy? W takim wypadku korzystamy
z wariantu drugiego, w którym wszystkie kwestie – oprócz pytania prowadzącego
rozmowę – rozpoczynają się od inicjałów. W praktyce ten sposób wygląda tak:
Dla władzy kluczowym momentem w
przeciąganiu liny było X plenum KC PZPR z przełomu 1988 i 1989 r., kiedy
Jaruzelski, Kiszczak, Florian Siwicki i Rakowski grożą dymisją, jeśli w KC nie
będzie akceptacji dla rozmów.
ADAM MICHNIK: Gdyby wtedy na
plenum odbyło się normalne, demokratyczne głosowanie, czy rozmawiać z „Solidarnością”,
czy nie, to z całą pewnością rozmów by nie było.
HELENA ŁUCZYWO: Aparat partyjny miał lepszy instynkt samozachowawczy niż oni.
A.M.: Aparat wiedział, że z tego plenum będzie jechał do swoich zakładów pracy,
do swoich organizacji, którym tłumaczył przez osiem lat, że do „Solidarności”
żadnego powrotu nie ma, nie będzie i być nie może. Jak miał teraz tłumaczyć, że
jednak będzie?
Kilka tygodni po
plenum rozpoczynają się obrady. Jak „Solidarność” zbierała siły?
A.M.: Lech wyznaczył kierowniczą grupę: Wielowieyski, Tadeusz, Bronek, Jacek,
ja i chyba jeszcze Olek Hall. Mieliśmy być zespołem koordynującym. Tadeusz był
przy stoliku związkowym, Bronek przy stoliku politycznym, a przy ekonomicznym
Witek Trzeciakowski.
H.Ł.: Nie ulega wątpliwości, że planem było zalegalizowanie „Solidarności” [5].
Opis zachowań niewerbalnych
Niekiedy w wywiadach można natknąć się na opis zachowań
niewerbalnych, które umieszcza się w nawiasie i najczęściej składa pismem
pochyłym.
Ale
czytałam, że kwestionował Pan już porządek szkolny.
No tak. Wie Pani, trudny charakter (śmiech). [6]
Teoretycznie kwestie odpowiadającego na pytania powinny
być zamieszczone w jednym akapicie, ale – jak twierdzi Wolański – jeśli
odpowiedź jest długa, można podzielić ją na akapity.
Przy wywiadach wypada wspomnieć, jak podstawowe błędy
typograficzne mają się do ich zapisu. Krótkie pytanie może kończyć łam, ale nie
należy pozostawiać go w całości na końcu łamu, jeśli odpowiedź znajduje się na
następnym. Praktyka pokazuje, że niewiele czasopism, szczególnie gazet
codziennych, które mają więcej niż dwie kolumny, przestrzega zasad
typograficznych. Dlatego w wywiadach umieszczanych w papierze możemy natknąć
się np. na szczecinki.
To wszystko w kwestii zapisu wywiadów. Który z powyższych
sposobów zapisywania wywiadów najbardziej Wam odpowiada? A może spotkaliście
się z jakimś rażącym naruszeniem tych norm?
PRZYPISY:
[1] Literatura
wymaga wysiłku, rozm. A. Papieska [w:] „Nowe Książki” 2018, nr 1, s. 7.
[2] Ibidem, s. 9.
[3] P. Pomianek, Wywiad
w prasie i w internecie. Jak składać? [w:] „Językowe Dylematy”, http://www.jezykowedylematy.pl/2013/05/wywiad-w-prasie-i-internecie-jak-skladac/,
[dostęp: 11.02.2019].
[4] Literatura
wymaga wysiłku, rozm. A. Papieska [w:] „Nowe Książki” 2018, nr 1, s. 9.
[5] Adam Michnik i
Helena Łuczywo: Nasz stół, rozm. P. Smoleński [w:] „Gazeta Wyborcza”, http://wyborcza.pl/1,76842,6245203,Adam_Michnik_i_Helena_Luczywo__Nasz_stol.html
[dostęp: 11.02.2019].
[6] „Jedni mnie nie
lubią, drudzy nienawidzą. Tak powinno być”. Adam Michnik kończy 70 lat,
rozm. A. Kwaśniewska [w:] „Viva!”, http://viva.pl/ludzie/wywiady-vivy/adam-michnik-wiek-ile-lat-ma-naczelny-gazety-wyborczej-24222-r3/
[dostęp: 11.02.2019].
BIBLIOGRAFIA:
A. Wolański, Edycja
tekstów. Praktyczny poradnik, Warszawa 2008.
P. Pomianek, Wywiad w prasie i w internecie. Jak składać?
[w:] „Językowe Dylematy”, http://www.jezykowedylematy.pl/2013/05/wywiad-w-prasie-i-internecie-jak-skladac/,
[dostęp: 11.02.2019].
![]() |
Fot. Katarzyna Płońska |
0 komentarze:
Prześlij komentarz